Een Schoolplein Transformeren:
Ons Burger-initiatief in Ede
Door: Marco te Brömmelstroet and Sjoerd Brandsma
Toen de gemeente Ede in 2018 plannen aankondigde voor een nieuwe basisschool in de ENKA-wijk, waren wij enthousiast — maar ook bezorgd. De plannen, ontworpen door toonaangevende stedenbouwers en architecten, volgden alle regels en richtlijnen. Elk vierkante meter had een specifieke functie, van speelruimte tot parkeer- en drop-offzones. Op papier perfect, maar in de praktijk liet het bijna geen ruimte voor groen, spelen of ontmoeting over. Het schoolplein zou een hete, verharde ruimte worden, terwijl grote parkeerzones het terrein domineerden.
Als buurtbewoners en ouders voelden wij ons geroepen om in actie te komen. Van 2018 tot 2024 werkten wij in een burgerontwerpteam om niet alleen de indeling van het schoolplein te veranderen, maar ook het rigide, normgedreven ontwerpproces zelf uit te dagen. Ons doel was een schoolomgeving die fysiek veerkrachtig is — met groen, gezonde speelplekken en variatie — en sociaal veerkrachtig, waar kinderen, ouders, leerkrachten en buurtbewoners elkaar ontmoeten. In dit recente artikel delen we onze ervaringen en lessen.
Luisteren naar de Gemeenschap
Ons eerste, eenvoudige maar krachtige stap: luisteren. Samen met een extern bureau verzamelden we de wensen van kinderen, ouders, leerkrachten en buurtbewoners. Op een ontwerpfestival werd één boodschap duidelijk: iedereen wilde een veel groener schoolplein.
Om dit mogelijk te maken, moesten we een grote uitdaging aanpakken. Het bestaande schoolplein was te klein en de grond was vervuild. Om ruimte en gezonde bodem te creëren, moesten we de 1.100 m² grote Kiss & Ride heroverwegen. Met een enquête onder de gemeenschap kregen we de steun van de wethouder Mobiliteit om een experiment van twee jaar te starten, waarbij een deel van de parkeerplaats tijdelijk werd omgevormd tot speel- en groenruimte voor kinderen en buurtbewoners.
Zo Hebben We Het Voor Elkaar Gekregen
Vanaf het begin was het experiment radicaal. In de eerste weken sloten we het schoolplein af voor autoverkeer en moedigden we kinderen aan om zelfstandig te lopen of te fietsen. Samen met ouders en kinderen transformeerden we de Kiss & Ride tot een tijdelijke speelplek met gezonde grond, bomen, picknicktafels, zandbakken en stapstenen. Elf kersenbomen werden strategisch geplant om een groen en uitnodigend plein te creëren, terwijl tijdelijke maatregelen ervoor zorgden dat bodem, water, vogels en insecten konden overleven.
Tegelijkertijd was haalbaarheid cruciaal. Financiering kwam deels uit gemeentelijke subsidies en deels uit bijdragen van de buurt — waaronder €16.000 die de kinderen via buurtvouchers inzamelden. We overlegden continu met de gemeente, projectontwikkelaars en schoolgebruikers om draagvlak te behouden en spanningen tussen tegenstanders en stakeholders te beheren.
Communicatie en Betrokkenheid
Communicatie bleek essentieel. We gebruikten nieuwsbrieven, informatieborden, sociale media en persoonlijke gesprekken om iedereen op de hoogte te houden. Kinderen speelden een actieve rol: ze bouwden nestkastjes, adopteerden bomen en hielpen bij het onderhoud. Vrijwillige verkeersbrigadiers hielpen ouders de nieuwe regels voor brengen en halen te begrijpen. Crowdfunding en enquêtes verhoogden niet alleen de betrokkenheid, maar zorgden ook dat ouders en buurtbewoners zich eigenaar voelden van het project.
De fysieke transformatie zelf werd een communicatief middel, dat liet zien dat een groener, actiever schoolplein mogelijk is. Bezoekers, raadsleden en directeuren van andere scholen kwamen kijken, wat hielp om het gesprek over kindvriendelijke en duurzame openbare ruimte te stimuleren.
Uitdagingen Onderweg
Niet alles ging soepel. Het aantal leerlingen groeide van 250 naar meer dan 450, de kinderopvang verdubbelde en door bouwwerkzaamheden moesten parkeer- en verkeersroutes steeds worden aangepast. Institutionele steun was beperkt; de gemeente en school gaven vaak verantwoordelijkheid terug aan de vrijwilligers, waardoor wij veel conflicten moesten oplossen en de voortgang moesten bewaken.
Toch liet het experiment zien hoe krachtig burgerinitiatieven kunnen zijn. Radicale veranderingen zijn mogelijk, maar ze blijven alleen behouden als er actieve steun is van de betrokken instanties.
Wat Heeft Het Geprobeerd Te Veranderen?
We keken naar vier dimensies van verandering:
Gedragsverandering: Het merendeel van de kinderen loopt of fietst nu zelfstandig naar school. De fietsenstallingen zijn snel vol en het autoverkeer is laag vergeleken met andere scholen. Het experiment bracht ook sociale verbindingen tot stand: kinderen speelden vaker, leerkrachten en buurtbewoners gebruikten de bankjes en iedereen raakte betrokken bij de natuur op het plein.
Institutionele verandering: Hier waren de resultaten gemengd. De gemeente verwees naar het experiment in beleidsdocumenten, maar nieuwe scholen volgen nog steeds traditionele, auto-georiënteerde ontwerpen. De school en kinderopvang stimuleerden lopen en fietsen, maar namen weinig verantwoordelijkheid voor de handhaving van de regels, waardoor veel ouders zich niet bewust waren van het unieke proces achter de veranderingen.
Materiële verandering: De 560 m² Kiss&Ride werd een multifunctionele groene ruimte met bomen, planten, infiltratie van water, speeltoestellen en ruimte voor biodiversiteit. De helft van de voormalige parkeerplaats wordt nu gebruikt voor spelen en fietsenstallingen; de andere helft blijft beschikbaar maar wordt nauwelijks gebruikt voor auto’s.
Organisatorische verandering: Onze vrijwillige groep was de drijvende kracht achter het project, maar viel uit elkaar na de realisatie. Geen andere stakeholder nam volledig eigenaarschap, waardoor handhaving en onderhoud onzeker blijven.
Belangrijkste Lessen
Burgerinitiatieven kunnen écht verschil maken, maar hebben hun grenzen. Alleen een fysieke verandering doorvoeren zonder organisatorisch eigenaarschap kan de gemeenschap in onzekerheid achterlaten. Succes hangt af van “institutionele ondernemers”: gemotiveerde individuen binnen organisaties die ruimte maken voor burgerinitiatieven.
Participatie brengt ook risico’s. Radicale ideeën combineren met haalbare acties is stressvol. Vrijwilligers hebben bescherming nodig tegen conflicten met bestaande regels of lokale tegenstand. Brede steun van stakeholders is cruciaal, zelfs als het maar een kleine groep tegenstanders betreft.
Voor schoolomgevingen is tijd belangrijk. Vier jaar lijkt lang voor planners, maar is de helft van een schoolcarrière. Kinderen moeten inspraak hebben en hun behoeften moeten centraal staan.
Systemische verandering vraagt meer dan alleen fysieke aanpassing. Om echt veerkrachtige straten en schoolpleinen te creëren, moeten we het normgedreven, technocratische denken dat onze steden vormgeeft, uitdagen. Zoals Robert Pirsig schreef in The Art of Motorcycle Maintenance’: “Als een fabriek wordt afgebroken maar de rationaliteit die hem bouwde blijft bestaan, zal die rationaliteit gewoon een nieuwe fabriek maken.” Werkelijke verandering vraagt dat we aannames, waarden en werkprocessen herzien.
Ons experiment liet zien dat burgerinitiatieven niet alleen fysieke ruimtes kunnen veranderen, maar ook het sociale leven in buurten. Ze laten zien hoe krachtig gemeenschappen kunnen zijn, hoe belangrijk het is om naar kinderen te luisteren, en dat het loont om bestaande normen uit te dagen. Voor blijvend succes zijn steun van instanties, betrokken stakeholders en voortdurende participatie essentieel.
We hopen dat ons verhaal anderen inspireert om te laten zien wat mogelijk is als burgers, instanties en kinderen samenwerken om straten terug te winnen voor mensen — en niet alleen voor auto’s.
Bron: Te Brömmelstroet, M., & Brandsma, S. (2025). From Citizen-Led Street Experiments to Transformative Change: A Case Study in Improving School Environments in the Netherlands. Built Environment, 51(3), 436-457.
https://www.ingentaconnect.com/contentone/alex/benv/2025/00000051/00000003/art00008
podcast: kersenbomen voor een rechtvaardige straat
Luister naar het verhaal als podcast (gemaakt met Wondercraft.ai)